UŞAQLAR BİZİM GƏLƏCƏYİMİZDİR !!!
Uşaqları başa düşməkçün ilk öncə onların psixologiyasını bilmək lazımdır.Təəssüflər olsun ki,günümüzdə əksər valideyn və müəllimlər bundan xəbərsizdir.
Lakin özünə inamı da düzgün istiqamətə yönləndirmədikdə öz fəsadlarını
göstərir. Uşağa “sən çox xüsusisən, fərqlisən” mesajlarının tez-tez edilməsi,
erkən yaşda uşaqda bir “mənlik'”duyğusuna yol aça bilər.Yəni həyatda “davamlı və
yalnız” onun mərkəzdə olduğu qəbulunu ortadan qaldırmaq, özünə inamdan eqoizmə
gedə biləcək yolu kəsə bilər.
Uşağın hər sualı detallarıyla cavablandırılsa,
düşüncələri və təxəyyül yetkin cavabları ilə "sərhədsiz olaraq"
qarşılıq tapsa, ətrafın onun suallarına və danışmalarına çata bilmədiyi və bir
müddət sonra narahatlıq verməyə başlayan bir uşaq halına gələ bilər. Uşaq, bəzi
suallarının cavabını öz təxəyyülündən tamamlaya bilər. Hər şeyi detalıyla bilmək
məcburiyyətində deyil. Hər sualının detallarıyla cavablandırılması, düşüncə sürətini
və danışma miqdarını idarəsiz hala gətirə bilər. Bu da onun qayğı səviyyəsini
artıra bilər, yetkin dili ilə danışan ("böyümüş də kiçilmiş") bir vəziyyətə
gətirə bilər.
Bu məlumat da 6 yaşında ancaq həftə sonunda hara gediləcəyinə qərar
verməsi istənən, 8 yaşında ancaq evə alınacaq mebeli seçən, 4 yaşında ancaq
axşam menyusunu onun seçiminə görə təşkil edilən uşaqlara işarə edər. Bəzi qərarları
yalnız yetkinlər verməlidir. Qərar vermə sisteminə hər vaxt uşağı da qatmaq, hətta
onu əsl qərar verici etmək uşaqda yük yaradar, eqo şişməsinə gətirib çıxarar.
Bir körpəyə
çox yemək yedirilməyə çalışılması, 7-8 yaşlarındakı uşağın ağızına yemək
qoyulması (bu asılılıq baxımından riskli bir əlamətdir) nə qədər sağlamlıqsız
isə strukturca olaraq "yeməməyə uyğun" uşaqlara əsla təzyiq etməmək də
həqiqi deyil.
Bu cür
uşaqlar, tamamilə öz təşəbbüslərinə görə yemək yeyə bilməzlər. Xüsusilə 2 yaş ətrafı
uşaqlar,yemək yeyərkən gəzərlər. Gəzərkən ya da masadaykən, uşaqların
ağızlarını açmaq istəmədikləri zamanlarda da dəqiq ancaq şiddət və hirs göstərmədən
istiqamətləndirmələrlə yemək yedirilə bilər.
Uşağa ilk tərbiyə valideyin tərəfindən verilir.
I. UŞAQLARDA ÖZÜNƏ İNAM HƏR ŞƏRTDƏ YAXŞIDIR.
Lakin özünə inamı da düzgün istiqamətə yönləndirmədikdə öz fəsadlarını
göstərir. Uşağa “sən çox xüsusisən, fərqlisən” mesajlarının tez-tez edilməsi,
erkən yaşda uşaqda bir “mənlik'”duyğusuna yol aça bilər.Yəni həyatda “davamlı və
yalnız” onun mərkəzdə olduğu qəbulunu ortadan qaldırmaq, özünə inamdan eqoizmə
gedə biləcək yolu kəsə bilər.
II. UŞAQLARLA ƏSLA YÜKSƏK SƏSLƏ DANIŞILMAZ,ACIQLANMAQ OLMAZ.
Uşaqların qürurlarını qırmamaq, onları ruhi və fiziki olaraq qorumaq yalnız ana-atanın deyil, hamımızın vəzifəsidir.Uşağa göstərilən şiddət birbaşa onun gələcəyinə zərbədir.Uşaqların öz yaşlarındakı dəcəllikləri normal hal sayılmaldır.Səhv etdikdə belə cəza əvəzinə,səhvinin nəticəsini izzah etmək lazımdı.Çünki,Atalarımız"Son peşmançılıq fayda verməz "-deyibdir.
III.UŞAĞIN HƏR MARAĞI ARADAN QALDIRILMALI.
Uşağın hər sualı detallarıyla cavablandırılsa,
düşüncələri və təxəyyül yetkin cavabları ilə "sərhədsiz olaraq"
qarşılıq tapsa, ətrafın onun suallarına və danışmalarına çata bilmədiyi və bir
müddət sonra narahatlıq verməyə başlayan bir uşaq halına gələ bilər. Uşaq, bəzi
suallarının cavabını öz təxəyyülündən tamamlaya bilər. Hər şeyi detalıyla bilmək
məcburiyyətində deyil. Hər sualının detallarıyla cavablandırılması, düşüncə sürətini
və danışma miqdarını idarəsiz hala gətirə bilər. Bu da onun qayğı səviyyəsini
artıra bilər, yetkin dili ilə danışan ("böyümüş də kiçilmiş") bir vəziyyətə
gətirə bilər.
IV.HƏR QƏRAR MÜTLƏQ UŞAĞA DA SORUŞULMALI.
Bu məlumat da 6 yaşında ancaq həftə sonunda hara gediləcəyinə qərar
verməsi istənən, 8 yaşında ancaq evə alınacaq mebeli seçən, 4 yaşında ancaq
axşam menyusunu onun seçiminə görə təşkil edilən uşaqlara işarə edər. Bəzi qərarları
yalnız yetkinlər verməlidir. Qərar vermə sisteminə hər vaxt uşağı da qatmaq, hətta
onu əsl qərar verici etmək uşaqda yük yaradar, eqo şişməsinə gətirib çıxarar.
V.YEMƏK YEMƏYƏN UŞAĞA ƏSLA MƏCBUR EDİLMƏZ.
Bir körpəyə
çox yemək yedirilməyə çalışılması, 7-8 yaşlarındakı uşağın ağızına yemək
qoyulması (bu asılılıq baxımından riskli bir əlamətdir) nə qədər sağlamlıqsız
isə strukturca olaraq "yeməməyə uyğun" uşaqlara əsla təzyiq etməmək də
həqiqi deyil.
Bu cür
uşaqlar, tamamilə öz təşəbbüslərinə görə yemək yeyə bilməzlər. Xüsusilə 2 yaş ətrafı
uşaqlar,yemək yeyərkən gəzərlər. Gəzərkən ya da masadaykən, uşaqların
ağızlarını açmaq istəmədikləri zamanlarda da dəqiq ancaq şiddət və hirs göstərmədən
istiqamətləndirmələrlə yemək yedirilə bilər.
Uşaqlarla necə
davranmalı?
Uşaqlar həyatımızın ən böyük sevinci olmaqla bərabər, narahatlığımızın, qorxularımızın
da ən böyük səbəbidir.
Ona görədə onlara qarşı diqqətli olmalı, qayğı göstərməli, ən başlıcası sevməliyik və sevgimizi hər zaman göstərməliyik.
Çünki onlar göstərmədiyimiz hissləri anlaya bilmirlər. Uşaqlarınızı hər zaman sevin, öpün, oxşayın. Bu onlara özünə güvən duyğusunu aşılayır.
Bəzən uşaqlar səbəbsiz inadlaşır. Uşağın inadlaşarkən göstərdiyi hərəkətlər də hər yaşa görə fərqli olur.
1 yaşında uşaq yeriməyə başlayır, yerimək, bədəninə sahib ola bilmək onu sevindirir. Artıq böyüklərə bağlı deyil. Yeni təcrübələr qazanmağa başlayır. Amma, hər təcrübənin də riski var. Uşaqlar bunu anlamır. Onların əvəzinə bu hissi valideyn yaşayır. Beləliklə, uşağa qarşı fərqli davranışlar sərgilənir. Bu da körpənin onsuzda qarışıq olan beynini daha da qarışdırır. Əsasən təməl alışqanlıqlara qarşı etirazlar edirlər. Məsələn yeməyə, yatmağa. Bu zaman uşağın hisslərini anlamağa çalışın. Etirazın səbəbi sadəcə inadlaşma deyil, dəyişən ehtiyac da ola bilər. Uşaq inadlaşarsa, ona istədiyinin niyə olmayacağını qısa və kəskin cümlələrlə anlatmağa çalışın. Səbəbini izah etmədən etiraz etməyin, “olmaz” deməyin. Səs tonunuz alçaq və qərarlı olsun. Uşağınızın köməyə ehtiyacı var, tək köməkçisi, öyrədicisi sizsiniz.
2-3 yaş dövrü daha çətindir. Uşaq özünü mərkəzə qoyur və hər şeyin onun istədiyi kimi olmasını istəyir. İsrar etməyin, təcrübələrinə şərait yaradın və eyni zamanda diqqətli olun. İstədiyində kömək edin. Ən xırda nailiyyətində onu alqışlayın, tərifləyin. Bu şəkildə uşağın özünəgüvən duyğusunu qazanmağına yardımçı olarsınız. Əgər uşaq yemək və ya yatmaq vaxtı inadlaşıbsa, gün ərzində yaşadıqlarına diqqət edin. Çünki başqa hər şeyə etirazını yeməməklə, yatmamaqla göstərə bilər. Uşağınıza seçmək şansı verin. Məsələn paltarını dəyişdirmək istədiyinizdə bir deyil, iki, üç paltar seçin və onların içindən birini onun seçməsinə imkan yaradın.
4 yaş dövrü uşağın sosial sərhədləri qavradığı, birlikdə yaşamağın qanunlarını öyrəndiyi dövrdür. Bu dövrdə qazanılmış vərdişlər geri dönə bilər. Məsələn, altını islatma kimi. Bu zaman uşağın bilərək etdiyini düşünmək, cəza vermək, danlamaq münasibətləri pozan davranışlardır. Uşağın yaşadıqlarını gözdən keçirmək və bunun səbəbini aydınlaşdırmaq lazımdır.
Gecə terroru və ya yuxu terroru bu yaşda daha da sıx görülür. Yuxuya getdikdən bir müddət sonra başlayan, uşaq şiddətli ağlayaraq yuxudan oyanır. Yatağında oturur və ya ayağa durur, paltarını dartmaq, yatağını dağıtmaq kimi məqsədsiz hərəkətlər edir, anlaşılmayacaq şəkildə danışır. Bu zaman uşağa toxunmaq olmaz. Sakit gözləmək lazımdır. Tibbi baxımdan təhlükəli hal deyil. Terror bitdikdən sonra uşaq yuxuya gedir. Gecə terrorunun səbəbi gün ərzində yaşadığı narahatlıq və qorxular ola bilər. Bizim diqqətimizi çəkməyən hadisələr uşağa ruhsal təsir edir. Ona görə böyüklərin onu qorxudacaq davranışların olmamasına, yaşına uyğun olmayan, qorxa biləcəyi televiziya proqramı izləməməyinə diqqət edin. Gecə terrorunun yuxuya getdikdən nə qədər sonra başladığını dəqiqləşdirin, terrordan öncə uşağı oyadıb, qarşısını ala bilərsiniz.
Uşağınıza səbəbini izah edərək “yox” deməyi, sərhəd qoymağı bacarmalısınız. Hər dediyini etsəniz uşaq bunu hamıdan gözləyəcəkdir. Hər iki valideyn eyni davranmalıdır. Uşaq yanlış davranarkən onu başa salın, gərəkdiyi vaxt yanlış davranışının nəticəsini yaşamasına izn verin. Məsələn, uşağınız oyuncaqlarını yığışdırmırsa, otaqda hərəkət etməyinə yer qalmayacağını, oyuncaqlarına ilişib yıxılacağını deyin. İcazə verin yığışdırmamağın nəticəsini yaşasın. Bu zaman yığışdırmaq istəyəcəkdir.
Uşaqlara zamanında sərhəd qoymalı, səbəbini açıqlamayaraq “yox” deməli, gərəkdiyində yanlış davranışının nəticəsini yaşatmalısınız. Uşağın səhvini düzəltməsinə imkan verir. Davranışının düzgün olmadığını, sizi incitdiyini və bunlara rəğmən onu sevdiyinizi söyləyin. Unutmayın, sevginiz ən böyük yardımçınızdır.
6 yaşa qədər uşaqlar hansı davranışının yaxşı, hansının pis olduğunu qavraya bilmir. Ona görə davranışlarına sizin verdiyiniz reaksiya önəmlidir. Çünki onlar buna əsasən qərar verir. Əgər uşağınız pis davranır, sizi vurur, qışqırırsa, ona bunun sizi incitdiyini, xoşunuza gəlmədiyini, bunu daha etməsini istəmədiyinizi söyləyin. Uşaq yenə də bir neçə dəfə bu hərəkətləri təkrarlaya bilər. Hər dəfə eyni reaksiyayla qarşılaşarsa, bu cür davranışlardan əl çəkər.
Ona görədə onlara qarşı diqqətli olmalı, qayğı göstərməli, ən başlıcası sevməliyik və sevgimizi hər zaman göstərməliyik.
Çünki onlar göstərmədiyimiz hissləri anlaya bilmirlər. Uşaqlarınızı hər zaman sevin, öpün, oxşayın. Bu onlara özünə güvən duyğusunu aşılayır.
Bəzən uşaqlar səbəbsiz inadlaşır. Uşağın inadlaşarkən göstərdiyi hərəkətlər də hər yaşa görə fərqli olur.
1 yaşında uşaq yeriməyə başlayır, yerimək, bədəninə sahib ola bilmək onu sevindirir. Artıq böyüklərə bağlı deyil. Yeni təcrübələr qazanmağa başlayır. Amma, hər təcrübənin də riski var. Uşaqlar bunu anlamır. Onların əvəzinə bu hissi valideyn yaşayır. Beləliklə, uşağa qarşı fərqli davranışlar sərgilənir. Bu da körpənin onsuzda qarışıq olan beynini daha da qarışdırır. Əsasən təməl alışqanlıqlara qarşı etirazlar edirlər. Məsələn yeməyə, yatmağa. Bu zaman uşağın hisslərini anlamağa çalışın. Etirazın səbəbi sadəcə inadlaşma deyil, dəyişən ehtiyac da ola bilər. Uşaq inadlaşarsa, ona istədiyinin niyə olmayacağını qısa və kəskin cümlələrlə anlatmağa çalışın. Səbəbini izah etmədən etiraz etməyin, “olmaz” deməyin. Səs tonunuz alçaq və qərarlı olsun. Uşağınızın köməyə ehtiyacı var, tək köməkçisi, öyrədicisi sizsiniz.
2-3 yaş dövrü daha çətindir. Uşaq özünü mərkəzə qoyur və hər şeyin onun istədiyi kimi olmasını istəyir. İsrar etməyin, təcrübələrinə şərait yaradın və eyni zamanda diqqətli olun. İstədiyində kömək edin. Ən xırda nailiyyətində onu alqışlayın, tərifləyin. Bu şəkildə uşağın özünəgüvən duyğusunu qazanmağına yardımçı olarsınız. Əgər uşaq yemək və ya yatmaq vaxtı inadlaşıbsa, gün ərzində yaşadıqlarına diqqət edin. Çünki başqa hər şeyə etirazını yeməməklə, yatmamaqla göstərə bilər. Uşağınıza seçmək şansı verin. Məsələn paltarını dəyişdirmək istədiyinizdə bir deyil, iki, üç paltar seçin və onların içindən birini onun seçməsinə imkan yaradın.
4 yaş dövrü uşağın sosial sərhədləri qavradığı, birlikdə yaşamağın qanunlarını öyrəndiyi dövrdür. Bu dövrdə qazanılmış vərdişlər geri dönə bilər. Məsələn, altını islatma kimi. Bu zaman uşağın bilərək etdiyini düşünmək, cəza vermək, danlamaq münasibətləri pozan davranışlardır. Uşağın yaşadıqlarını gözdən keçirmək və bunun səbəbini aydınlaşdırmaq lazımdır.
Gecə terroru və ya yuxu terroru bu yaşda daha da sıx görülür. Yuxuya getdikdən bir müddət sonra başlayan, uşaq şiddətli ağlayaraq yuxudan oyanır. Yatağında oturur və ya ayağa durur, paltarını dartmaq, yatağını dağıtmaq kimi məqsədsiz hərəkətlər edir, anlaşılmayacaq şəkildə danışır. Bu zaman uşağa toxunmaq olmaz. Sakit gözləmək lazımdır. Tibbi baxımdan təhlükəli hal deyil. Terror bitdikdən sonra uşaq yuxuya gedir. Gecə terrorunun səbəbi gün ərzində yaşadığı narahatlıq və qorxular ola bilər. Bizim diqqətimizi çəkməyən hadisələr uşağa ruhsal təsir edir. Ona görə böyüklərin onu qorxudacaq davranışların olmamasına, yaşına uyğun olmayan, qorxa biləcəyi televiziya proqramı izləməməyinə diqqət edin. Gecə terrorunun yuxuya getdikdən nə qədər sonra başladığını dəqiqləşdirin, terrordan öncə uşağı oyadıb, qarşısını ala bilərsiniz.
Uşağınıza səbəbini izah edərək “yox” deməyi, sərhəd qoymağı bacarmalısınız. Hər dediyini etsəniz uşaq bunu hamıdan gözləyəcəkdir. Hər iki valideyn eyni davranmalıdır. Uşaq yanlış davranarkən onu başa salın, gərəkdiyi vaxt yanlış davranışının nəticəsini yaşamasına izn verin. Məsələn, uşağınız oyuncaqlarını yığışdırmırsa, otaqda hərəkət etməyinə yer qalmayacağını, oyuncaqlarına ilişib yıxılacağını deyin. İcazə verin yığışdırmamağın nəticəsini yaşasın. Bu zaman yığışdırmaq istəyəcəkdir.
Uşaqlara zamanında sərhəd qoymalı, səbəbini açıqlamayaraq “yox” deməli, gərəkdiyində yanlış davranışının nəticəsini yaşatmalısınız. Uşağın səhvini düzəltməsinə imkan verir. Davranışının düzgün olmadığını, sizi incitdiyini və bunlara rəğmən onu sevdiyinizi söyləyin. Unutmayın, sevginiz ən böyük yardımçınızdır.
6 yaşa qədər uşaqlar hansı davranışının yaxşı, hansının pis olduğunu qavraya bilmir. Ona görə davranışlarına sizin verdiyiniz reaksiya önəmlidir. Çünki onlar buna əsasən qərar verir. Əgər uşağınız pis davranır, sizi vurur, qışqırırsa, ona bunun sizi incitdiyini, xoşunuza gəlmədiyini, bunu daha etməsini istəmədiyinizi söyləyin. Uşaq yenə də bir neçə dəfə bu hərəkətləri təkrarlaya bilər. Hər dəfə eyni reaksiyayla qarşılaşarsa, bu cür davranışlardan əl çəkər.
Комментариев нет:
Отправить комментарий